Wciąż należy przypominać, że obywatelstwo, jako słowo i idea społeczno-polityczna, nie jest zdobyczą nowożytności. Jest znacznie starsze od XVII i XVIII wiecznych doświadczeń Europy i Ameryki. Narodziło się wszakże tam, gdzie pojawiła się polityczność rozumiana jako realizowanie celów i zobowiązań międzyludzkich: w starożytnej Grecji. To nad morzem Egejskim kilka wieków przed Chrystusem kształtuje się po raz pierwszy właściwe pojęcie obywatela. Wolni mieszkańcy miast-państw (pólis) nazywani byli polítes, politai lub astoí – „ludzie z miasta” – co oznaczało osoby aktywne w działaniach publicznych i gromadzące się razem przy różnych okazjach życia społecznego. Jednak z kategorią obywatelstwa było w Grecji od razu związane pojęcie areté – cnoty (dzielności). Uważne studium historii starożytnej pokazuje, iż ówcześni Grecy wiążą obywatelskość z ściśle określonymi cechami i postawami człowieka, które ich język i kultura określiły jako areté – cnota (dzielność). Tak właśnie ujmuje to Platon w swoim dialogu Menon, w całości poświęconym rozważaniu dzielności, mówiąc: „przez cnotę jesteśmy dobrzy” . Dlatego w Grecji (a potem w republikańskim Rzymie), doskonałość ludzką – cnotę – można osiągnąć tylko w grupie obywateli. To tu zdobywa się to, co Grecy nazwali areté politiké – dzielnością polityczną umożliwiającą zgodne i rozumne współdziałanie z innymi obywatelami. Pólis nie oznacza zatem jedynie starożytnej urbanistycznej przestrzeni, ale symbolizuje raczej suwerenną wspólnotę obywateli. Tak tworzy się grecka koinonía – społeczność wolnych i równych. Równych oczywiście dla i wobec prawa, jak wyraził to Herodot: „Ludowładztwo zaś ma, naprzód, najpiękniejszą ze wszystkich nazwę: równość wobec prawa” (Herodot, Dzieje, III, 80).
W najnowszym numerze Kwartalnika Filozoficznego (z. 4, 2015, tom XLIII, s. 125-149) ukazał się mój artykuł – Obywatelskość i cnota – niepodważalny związek polityki i etyki w starożytnej Grecji – dotyczący związków jakie zachodzą pomiędzy pojęciem obywatelstwa i cnotami społecznymi, zarówno w starożytnej Grecji jak i dziś. Zapraszam do lektury:
[pdf-embedder url=”http://www.jacekgrzybowski.pl/wp-content/uploads/2016/02/obywatelskosc-i-cnota.pdf”]